Genade

Nieuwjaar, hoogfeest van de Moeder Gods, 1 januari 2021
Numeri 6, 22-27, Galaten 4, 4-7 en Lucas 2, 16-21

“De Levende doe zijn aangezicht over u lichten en zij u genadig.”

Zo zingen we aan het einde van bijna elke viering en ook vandaag bij de wisseling van het jaar. Het gaat terug op die oer-zegenwens die God Mozes influistert, een belangrijke erfenis uit het Oude Testament. Mozes’ broer Aäron en zijn priesterzonen mogen de zegen uitspreken over het volk.

Ik hoor vaak terug dat die gezongen zegen mensen raakt. Is het de muziek van Gert Bremer, of zijn het toch de woorden, of de combinatie daarvan?

De driedelige wens begint steeds met “De Levende”. Het is God die zegent, niet de degene die het uitspreekt of –zingt.

God zegent.
God behoedt.
God verlicht.
God is genadig.
God schenkt vrede.

“De Levende doe zijn aangezicht over u lichten.” Dat is een prachtig beeld. In al onze duisternis geeft God licht. In ons verdriet geeft God troost. In al onze zorgen bemoedigt God.

“De Levende doe zijn aangezicht over u lichten, en zij u genadig.” Het woord ‘genade’ maakte de laatste tijd een opmerkelijke comeback. Premier Mark Rutte gebruikte het in het kader van de bruiloft van minister Ferd Grapperhaus waar onzorgvuldig met de coronavoorschriften werd omgesprongen. Grapperhaus bood zijn excuses aan. Rutte deed in het debat erover een beroep op ‘oude Nederlandse waarden van genade en mildheid’. Het is een reactie op de ongenadige manier waarop hard geoordeeld en veroordeeld wordt in onze cultuur van afrekening. De sociale media staan er vol van.

Koning Willem Alexander sloot hier in zijn kerstboodschap bij aan. Hij zei: “Scherpe debatten over uitgesproken opvattingen of radicale ideeën horen bij een vrije samenleving. Ze zijn nodig en brengen ons verder. Wie houvast zoekt in die opvattingen of ideeën, mag niet worden buitengesloten. Maar het kenmerk van een vrije samenleving is nu juist dat er óók ruimte is voor nuance. Voor redelijkheid en mildheid. Voor nieuwsgierigheid en onderzoek. Voor ironie en zelfrelativering – altijd het beste medicijn bij een opgekropt gemoed.
En voor vergeving. Een bijna ouderwets begrip, dat in de Bijbel een grote rol speelt. En dat juist in deze tijd onverminderd heilzaam kan zijn.
Wij mensen zijn niet geschapen om elkaar te haten. Een land waarin mensen elkaar een beetje liefdevol tegemoet treden, is een land waarin mensen zich thuis kunnen voelen, ook in tijden van grote onzekerheid.” Aldus de koning, die afgelopen jaar ook zelf verschillende malen gekapitteld werd.

Ruard Ganzevoord, decaan van de faculteit theologie van de Vrije Universiteit en senator voor GroenLinks, maakte onlangs in Trouw (Tijdgeest, 5 december 2020) onderscheid tussen genade en vergeving. Hij schrijft: “Vergeving is gekoppeld aan schuld, genade aan schaamte. Bij schuld gaat het om iets dat je concreet fout hebt gedaan, waarvoor je vergeving kunt vragen. Bij schaamte gaat het om iets van jezelf dat je niet wilt laten zien, omdat je anders niet meer goed bent in de ogen van een ander. Dat gaat veel meer over je intrinsieke waarde als mens. Gezien worden en je dan willen verbergen…”

Ganzevoord vertelt dan dat in bijbelse taal ‘genade’ betekent “dat iemands aangezicht weer over je valt – je wordt weer gezien, in positieve zin, ook als je niet bent wie je zou moeten zijn en tekortschiet. Schaamte is: ik trek me terug uit het licht. Genade is: je mag weer in het licht staan. Denk aan de woorden van Toon Hermans: een vriend is iemand die alles van je weet en toch je vriend wil zijn.” Dat raakt aan wat over Maria op verschillende plekken in het evangelie – ook vandaag – wordt gezegd: “Maria bewaarde alles in haar hart en overwoog het bij zichzelf.”

Als we zo eens met elkaar om zouden kunnen gaan: mensen in het licht laten staan, mensen het licht in hun ogen gunnen. En jezelf dat licht gunnen. Ganzevoord stelt: “Genade is ook dat je iets in jezelf waar je niet blij mee bent, toch omarmt. Geen vergeving, maar zelfaanvaarding.” (…) “Wij worden in onze tijd afgerekend op onze prestaties, dat legt een nieuwe druk op mensen. Je ziet het bij burnouts, of bij de onbegrepen ziekten, daar zit vaak het gevoel achter niet meer te voldoen aan wat de samenleving vraagt. En dat voor jezelf niet te kunnen aanvaarden, daarom loop je vast. Een eigentijdse confrontatie met de behoefte aan genade.”

“De Levende doe zijn aangezicht over u lichten, en zij u genadig.”
Genade ontvangen, genade schenken.
Daar groeit vrede.
Bij alles wat ons overkomt en wat ons toevalt
wens ik u een jaar vol vrede toe!

PJ