“Alle moeders wenen dezelfde tranen”

23 september 2021

Toespraak bij het ontsteken van het bevrijdingsvuur in het Kasteelpark
19 september 2021

“Alle moeders wenen dezelfde tranen.”
Dat kopte het Belgische dagblad De Morgen (15 september 2021) bij een interview met twee vrouwen. De een is de moeder van een overlevende van een terreuraanslag, de ander de moeder van een inmiddels overleden jihadist en Syrië-ganger. Ze hebben samen een boek geschreven. De twee vrouwen, hoe verschillend hun levens ook zijn, vinden steun bij elkaar. Want alle moeders huilen dezelfde tranen. “Ik wil dat onze woorden een boodschap van vrede en liefde brengen. Onze vriendschap moet iets betekenen voor anderen.” Zo schrijven zij.

Het ontroerde mij, ook in het perspectief van de zoektocht die ik met enkele mensen mocht doen naar de namen van de burgerslachtoffers in de kern van Deurne, met Walsberg, St. Jozefparochie en Deurne West.

Dit jaar op 4 mei hebben we het oorlogsmonument in het torenportaal van de St. Willibrorduskerk uitgebreid met de plaquette van de Indië- en Nieuw-Guinea-veteranen, en met het bevrijdingsmonument van de gemeente Deurne. Ik vond altijd al dat de lijst met namen heel klein was, ook ten opzichte van andere oorlogsmonumenten als in Zeilberg, Neerkant, Liessel en Helenaveen. Maar bij die gedachte bleef het, totdat na die dodenherdenking van afgelopen jaar Thea Mansvelders mij aansprak. Zij miste de naam van haar vader op het monument. Hij was met enkele anderen in de schuilkelder, toen de kelder door een voltreffer beefde en hij door een granaatscherf dodelijk werd getroffen. Het was de dag van de bevrijding van Deurne Centrum: 24 september 1944.

Samen met Evert van Kampen en met behulp van diverse mensen die informatie vonden, hebben we nu een lijst van 37 mensen kunnen samenstellen die als burger zijn omgekomen tijdens de mobilisatie, tijdens de oorlog en ook erna als gevolg van militaire bewegingen. Volgende week zondag zullen we hun namen voorlezen tijdens de oecumenische viering van 10.30 uur in de St. Willibrorduskerk a/d Markt, als we vrede en vrijheid vieren.

Die zoektocht was aan de ene kant eenvoudig dankzij de uitgebreide informatie op de websites deurnewiki.nl en oorlogsslachtoffers.nl. Aan de andere kant was het moeilijk, want wie noem je wel en wie niet. Er werden ook namen genoemd van mensen over wie we geen informatie hebben kunnen terugvinden.

De oorlog is officieel afgelopen op 5 mei 1945, maar na die datum zijn nog zeker vijf mensen overleden, bijvoorbeeld omdat een gevonden granaat ontplofte. Die mensen hebben we toch op onze lijst gezet omdat ze ook slachtoffer van de oorlog zijn.

Opvallend is hoeveel jonge mensen gestorven zijn. Maar 32 van de 37 mensen waren jonger dan 50 jaar. 8 van hen zijn jonger dan 18. We hebben ook één jongen op de lijst gezet die uit Griendtsveen komt en daar ook is begraven, maar in Deurne samen met zijn vriendje, een Deurnes’ jongetje is gestorven. Zij zijn met elkaar verbonden. En alle moeders huilen dezelfde tranen…
De website oorlogsslachtoffers.nl probeert heel objectief te kijken naar de oorlog. Er wordt daar geen onderscheid gemaakt tussen Nederlanders, geallieerden en Duitsers, die in de strijd gestorven zijn. Er staan ook Deurnese jongemannen bij die in dienst van de bezetter traden. Dat geeft een beklemmend gevoel. Wat bezielde hen? vraag ik me af? Hoe bewust of onbewust hebben zij die – foute – keuze gemaakt? Hoe kom je tot zo’n keuze, en wat zou ik in zo’n situatie doen. Ik kan wel beweren, dat ik er van overtuigd ben dat ik het niet zou doen, maar wat als je onder druk staat? Wat doe je dan? Ik weet het niet zo zeker…

“Het kwaad zit in ieder mens…” schreef Erik Vink in 2019 in “Zuidwal”, de musical van het Dr. Knippenbergcollecte in het kader van 75 jaar bevrijding. Dat verhaal gaat over een gezin waarvan de ene zoon in het verzet zat en de ander bij de Waffen-SS ging, niet om in Rusland te gaan moorden, maar om met de dochter van een NSB-er te kunnen trouwen. Niet uit haat, maar uit liefde. Ook dan kun je tot een foute keuze komen. Hij zegt hierover: “Het is nu niet voor te stellen, maar zo was dat. Na de oorlog werd er afgerekend. Je had de goeden en kwaden. Maar het was niet zo zwart-wit, het was grijs.” (AD 22 mei 2019, Hans van de Ven).

Ik noem dit omdat een vergelijkbare situatie ook in Deurne voorkwam. Er waren twee broers: de ene is in een concentratiekamp overleden, de ander is op weg naar Rusland gesneuveld. De ene noemen we wel op onze lijst – want slachtoffer –, de andere noemen we niet – want eigen keuze. Terecht denk ik, maar toch wringt het ook. Ik vermoed dat hun ouders over hen beide dezelfde tranen hebben gehuild…

Vandaag brandt het bevrijdingsvuur op deze door de oorlog getekende plaats. En volgende week noemen we in de kerk de namen van een aantal slachtoffers. Hoe verder de oorlog weg is, hoe meer we lijken te hechten aan momenten van herdenken en bezinnen. Misschien is dit, omdat we beseffen dat het leven te kostbaar is om in oorlog en strijd op het spel te zetten. Misschien omdat het leven zo broos is en ons samenleven steeds weer – en steeds meer, zo lijkt het – op de proef gesteld wordt en duistere machten ons soms dwingen tot keuzes die we eigenlijk helemaal niet willen maken.

Daarom spreekt dat licht in het donker ons zo aan.
Waar licht wordt ontstoken verdwijnt het donker, al is het maar even.
Licht flonkert in de tranen die alle moeders wenen.
Licht is een teken van hoop en vertrouwen,
een signaal ook om waakzaam te blijven,
een appel om de pijn van de herinnering om te buigen
tot een gebaar van vrede en verzoening.

PJ